مسئلۀ عول در ارث

مسئلۀ عول در ارث

عول در فقه عبارت است از: کمتر بودن ترکه ميت از سهام ورثه “نقصان المال عن السهام المفروضة”.

به عنوان مثال: اگر وارثان زنى، شوهر، دختر و والدينش باشند: ‌ ‌

دختر يک دوم؛ ‌ شوهر يک چهارم؛ و پدر و مادرش در مجموع دو ششم ارث مى‌برند.

دو ششم + يک چهارم+ يک دوم = سيزده دوازدهم! پس سهم‌هايى که بايد به وارث برسد بيشتر از مال باقى مانده از ميت مى‌شود.

مطمئنا نمى‌توان مال و وراث را همين گونه به حال خود رها کرد و يا بدون دليل از سهم ورثه کاست؛ بنابراين به ناچار بايد چاره‌اى جست و وراث را از بلاتکليفى به در آورد.

عول در لغت به معنی زیاد شدن، ارتفاع و بلندی می باشد. و در اصطلاح فقهی به شیوه‌ای اطلاق می‌شود که فقیهان اهل تسنن در موردی خاص به‌ کار می‌بندند. این مورد خاص زمانی است که مجموع سهام وارثان از مجموع ترکه بیشتر باشد. بعنوان مثال، اگر ورثۀ متوفی، پدر و مادر و دو دختر و شوهر وی باشند، سهم هر یک از پدر و مادر، یک‌ششم ترکه و فرض دختر‌ها، دو‌سوم ترکه و فرض شوهر   یک‌چهارم آن می‌باشد. پس از یک محاسبه‌ی ساده به طریق ذیل مشخص می‌شود که مجموع سهام ورثه، به میزان یک‌چهارم از مقدار مفروض ترکه بیشتر است.

فقیهان اهل تسنن در چنین مواردی این کمبود را به تساوی میان همۀ ورثه توزیع می‌کنند. تشیع چنین می گوید:"اگر به واسطه‌ی بودن چندین نفر صاحبان فرض، ترکه‌ی میت کفایت نصیب تمام آن‌ها را نکند، نقص بر دختر و یا دخترها وارد می‌شود." پس برای اجرای حکم این ماده‌ در مثال فوق کافیست ابتدا سهم شوهر و پدر و مادر متوفی را از ترکه خارج کرده و سپس مابقی ترکه را به دختر یا دختران متوفی اختصاص داد.

اما دیدگاه ما:  طبق آیه 33 نسا که کی فرماید:

وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدً

و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان و كسانى كه شما [با آنان] پيمان بسته‏ايد بر جاى گذاشته‏اند براى هر يك [از مردان و زنان] وارثانى قرار داده‏ايم پس نصيبشان را به ايشان بدهيد زيرا خدا همواره بر هر چيزى گواه است

ما اول سهم همسر را از کل ما ترکه جدا می کنیم، چون ایت دو نفر به یک دیگر رابطه خونی ندارند. بعد از این که آن را جدا کردیم، ما بقی را طبق آیه قرآنی سهم بندی می کنیم. در چنین حالت چیزی اضافی یا کم نخواهد شد:

مثلا در خانواده بالا که آوردیم، تقسیم ارث به این صورت خواهد شد:

طبق سوره نساء آیه 33، ¼  میراث سهم شوهر است و مابقی بین بقیه وارثین تقسیم می شود.

4/4 – ¼ = ¾

¾ ما بقی بین دیگر وارثین تقسیم می شود.

سهم مادر به شکل3/4/1/6  محاسبه می شود. ¾ x 1/6 = 3/24

سهم پدر به شکل  3/4/1/6 محاسبه می شود. ¾ x 1/6 = 3/24

1.  سهم دختر به شکل 3/4/1/3 محاسبه می شود. ¾ x1/3 = 3/12

2.   سهم دختر به شکل 3/4/1/3 محاسبه می شود. ¾ x1/3 = 3/12

سهمها را جمع کنیم:

¼ +3/24 + 3/24 + 3/12 +3/12

اگر مخرج مشترک بگیریم  چنین می شود:

6/24 +3/24 + 3/24 + 6/24 +6/24 = 24/24

چیزی نمی ماند یعنی عول نمی شود.