دين وفطرت
اُم المؤمنین عائشه‌ در چند سالگی با پیامبر (ص) ازدواج کرد؟ (1)‏

اُم المؤمنین عائشه‌ در چند سالگی با پیامبر (ص) ازدواج کرد؟ (1)‏

اُم المؤمنین عائشه‌ در چند سالگی با پیامبر (ص) ازدواج کرد؟ (1)

مقاله حاضر را به وسیله یکی از کاربران گرامی دین و فطرتجناب آقای حسام  دریافت کردیم که بسیار سپاسگزاریم.

اُم المؤمنین عائشه‌ در چند سالگی با پیامبر (ص) ازدواج کرد؟ دیرینه‌شناسی یک افسانه

نویسنده: سید عدنان فلاحی

نوشتار حاضر درباره‌ی سن ازدواج‌ ام المؤمنین عائشه‌، ما دست به کند و کاو در منابع تاریخی، روایی و حدیثی زده و تناقضات این روایات را به تفصیل روشن خواهیم کرد.

نخست: نقل و بررسی روایات غالب که عائشه‌ را در هنگام ازدواج کودک به شمار آورده‌اند:

در جلد هشتم کتاب طبقات ابن سعد (متوفی ۲۳۰هـ) که جامع‌ترین منبع کهن شناخت صحابه، تابعین و اتباع است چنین آمده:

 «سمعت عائشة تقول تزوجنی رسول الله فی شوال سنة عشر من النبوة فبل الهجرة لثلاث سنین وأنا ابنة ست سنین وهاجر رسول الله صلى الله علیه وسلم فقدم على المدینة یوم الاثنین لاثنتی عشرة لیلة خلت من شهر ربیع الاول وأعرس بی ‌فی شوال على رأس ثمانیة أشهر من المهاجر وکنت یوم دخل بی‌ابنة تسع سنین: شنیدم عایشه مى‏گفت پیامبر (ص) در ماه شوال سال دهم بعثت و سه سال پیش از هجرت مرا که شش ساله بودم به همسرى برگزید و پیامبر هجرت فرمود و به روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول وارد مدینه شد و در ماه شوال‌‌ همان سال که هشتمین ماه هجرت بود با من زفاف فرمود و در آن هنگام نه ساله بودم» (الطبقات الکبری۸/۵۸)

 «عائشة قالت تزوجنی رسول الله وأنا بنت ست سنین ودخل علی وأنا بنت تسع سنین… وإنی لالعب بالبنات مع الجواری: عایشه ما را خبر داد که مى‏گفته است رسول خدا مرا در حالى که شش ساله بودم به همسرى برگزید و در حالى که نُه سال داشتم با من زفاف فرمود،… در حالى که با دخترکان و همراه کنیزکان بازى مى‏کردم» (الطبقات الکبری۸/۵۹)  بنا به روایات فوق که یکی از آن‌ها از زبان خود عائشه‌ است، محمد (ص) در ۶ سالگی با عائشه‌ ازدواج و در نه سالگی با او زفاف کرده است. اما روایات دیگر سن ازدواج را ۷ سالگی می‌دانند:

 «عن أبی عبیدة أن النبی صلى الله علیه وسلم تزوج عائشة وهی ابنة سبع سنین وبنى بها وهی ابنة تسع سنین ومات عن‌ها وهی ابنة ثمانی عشرة: ابو عبیده ما را خبر داد که مى‏گفته است پیامبر (ص) عایشه را در هفت سالگى عقد و در نه سالگى با او زفاف فرمود و رسول خدا به هنگامى که عایشه هیجده ساله بود رحلت فرمود» (الطبقات الکبری۸/۶۰)

 «عن عائشة قالت تزوجنی رسول الله وأنا ابنة سبع سنین وبنى بی‌وأنا ابنة تسع: عایشه ما را خبر داد که مى‏گفته است پیامبر (ص) در هفت سالگى مرا عقد فرمود و در نه سالگى با من زفاف کرد» (الطبقات الکبری۸/۶۱)

بر اساس دو روایت فوق که یکی از آن‌ها مجدداً از زبان خود عائشه می‌باشد پیامبر در ۷ سالگی با عائشه‌ ازدواج کرد و این با روایت دیگری از عائشه‌ که می‌گوید در ۶ سالگی ازدواج کرده در تناقض است.

 «حدثنی عبید بن إسماعیل: حدثنا أبو أسامة، عن هشام، عن أبیه قال: توفیت خدیجة قبل مخرج النبی صلى الله علیه وسلم إلى المدینة بثلاث سنین، فلبث سنتین أو قریبا من ذلک، ونکح عائشة، وهی بنت ست سنین، ثم بنى بها وهی بنت تسع سنین: عبید بن اسماعیل از ابواسامة از هشام از پدرش نقل کرده که خدیجه سه سال قبل از هجرت فوت کرد و پیامبر بعد از حدود دو سال با عائشه‌ ازدواج کرد در حالی که او دختری شش ساله بود و در نه سالگی با او زفاف کرد» (صحیح بخاری: باب «تزویج النبی صلى الله علیه وسلم عائشة» حدیث۳۶۸۳)

 «عن عائشة رضی الله عنها قالت: ما غرت على امرأة ما غرت على خدیجة، من کثرة ذکر رسول الله صلى الله علیه وسلم إیا‌ها، قالت: وتزوجنی بعد‌ها بثلاث سنین..: از عائشه نقل شده است که به هیچ زنی به اندازه خدیجه، حسادت نکردم؛ زیرا رسول خدا بسیار از او یاد می‌کرد رسول خدا سه سال بعد از خدیجه با من ازدواج کرد..» (صحیح بخاری: باب «تزویج النبی صلى الله علیه وسلم خدیجة» حدیث۳۶۰۶)

 «توفیت خدیجة لعشر خلون من شهر رمضان وذلک قبل الهجرة بثلاث سنین وهی یومئذ بنت خمس وستین: خدیجه ده روز بعد از ماه رمضان سه سال پیش از هجرت در شصت و پنج سالگى درگذشت» (الطبقات الکبری۸/۱۸)

 «وَتَزَوَّجَهَا نَبِیُّ اللهِ قَبْلَ مُهَاجَرِهِ بَعْدَ وَفَاةِ الصِّدِّیْقَةِ خَدِیْجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ، وَذَلِکَ قَبْلَ الهِجْرَةِ بِبِضْعَةَ عَشَرَ شَهْراً، وَقِیْلَ: بِعَامَیْنِ.

وَدَخَلَ بِهَا فِی شَوَّالٍ سَنَةَ اثْنَتَیْنِ، مُنَصَرَفَهُ – عَلَیْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ – مِنْ غَزْوَةِ بَدْرٍ، وَهِیَ ابْنَةُ تِسْعٍ: عائشه‌ بعد از وفات خدیجه، و در حدود ده ماه قبل از هجرت، با پیامبر ازدواج کرد. برخی گفته‌اند دو سال قبل از هجرت با پیامبر ازدواج کرد. پیامبر در سال دوم هجرت با او زفاف کرد و او از حضور در بدر معاف شد در حالی که نه سال داشت» (سیر اعلام النبلاء۲/۱۳۵: ذیل تذکره عائشة بنت ابی بکر)

بر اساس روایات فوق،‌ام المؤمنین خدیجه در سال ۱۰ بعثت (سه سال قبل از هجرت) فوت کرده و ‌ام المؤمنین عائشه‌ دو یا سه سال بعد (یعنی سال اول هجرت و ۱۳بعثت) با پیامبر ازدواج کرد. بنابر همین روایات، او سه سال بعد از ازدواج وارد خانه پیامبر شده و با او زفاف کرد یعنی عائشه‌ در سال ۲ یا ۳ هجرت رسما وارد خانه پیامبر شد. هرچند بررسی روایات دیگر و ریز شدن بیشتر ما را به سال ۴ هجرت هم می‌رساند. که اینجا مجال بررسی بیشتر نیست.

دوّم: سن أسماء خواهر عائشه:

أسماء دختر ابوبکر صدیق، همسر زبیر بن عوام و مادر عبدالله بن زبیر، کی به دنیا آمد؟

ابن عبدالبر قرطبی (متوفی۴۶۳هـ) می‌نویسد: «وتوفیت أسماء بمکة فی جمادى الأولى سنة ثلاث وسبعین بعد قتل ابن‌ها عبد الله بن الزبیر.. وقد بلغت مائة سنة: اسماء در جمادی الاول سال هفتاد و سه هجری بعد از قتل پسرش عبدالله بن زبیر در مکه فوت کرد.. او صد سال عمر کرد» (الاستیعاب فی معرفة الاصحاب۴/۱۷۸۲، ۱۷۸۳۱) بنا بر این روایت ابن عبدالبر، اسماء ۱۰۰سال عمر کرده و به سال ۷۳هجری درگذشته است یعنی: ۷۳-۱۰۰=۲۷ پس اسماء در سال اول هجرت ۲۸ ساله بوده یا به تعبیر دیگر متولد ۲۷ سال قبل از هجرت است. روایات دیگری در این باب را از اصلیترین کتب سیره و تراجم ذکر خواهیم کرد: ابن سعد می‌نویسد: «وماتت أسماء بنت أبی بکر الصدیق بعد قتل ابن‌ها عبد الله بن الزبیر بلیال وکان قتله یوم الثلثاء لسبع عشرة لیلة خلت من جمادی الاولى سنة ثلاث وسبعین: گویند اسماء دختر ابو بکر صدیق چند شب پس از کشته شدن پسرش عبد الله بن زبیر درگذشت، و کشته شدن او به روز سه شنبه هفدهم جمادى الاول سال هفتاد و سه بوده است» (الطبقات الکبری۸/۲۵۵)

مورخ مشهور اهل سنت ذهبی (متوفی۷۴۸هـ)، سن اسماء را به هنگام قتل عبدالله پسرش ۱۰۰ سال می‌شمارد: «وَکَانَتْ بِنْتَ مائَةِ سَنَةٍ: او زنی صد ساله بود» (سیر اعلام النبلاء۲/۲۹۳)

ابن عساکر الدمشقی الشافعی (متوفی۵۷۱هـ) می‌نویسد: «کانت أخت عائشة لأبیها وکانت أسن من عائشة ولدت قبل التاریخ بسبع وعشرین سنة: اسماء از جانب پدر، خواهر عائشه و بزرگ‌تر از وی بود، اسماء بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمده بود» (تاریخ مدینة دمشق ج۶۹ص۹) 

عزالدین الجزری معروف به ابن اثیر (متوفی۶۳۰هـ) می‌نویسد: «ان اَسْمَاء عاشت وطال عُمر‌ها، وعمیت، وبقیت الى ان قتل ابنها عَبْد الله سنة ثلاث وسبعین.. وماتت ولها مائة سنة: اسماء مدت طولانی عمر کرد او نابینا شد و تا زمان کشته شدن پسرش عبدالله در سال هفتاد و سه هجری زنده ماند.. او در صد سالگی درگذشت» (أسد الغابة فی معرفة الصحابة ذیل تذکره «اَسْمَاء بِنْت ابی بکر الصدّیق»)

المسعودی مورخ و فقیه شافعی معتزلی (متوفی۳۵۴هـ) می‌نویسد: «ودخل ابن الزبیر على أمه أسماء بنت أبی بکر الصدیق رضی اللهّ عنه وقد بلغت من السِّنِّ مائة سنة لم تَقَعْ لها سن، ولا ابیضَّ لها شعر، ولم ینکر لها عقل: [در اثنای محاصره مکه توسط حجاج] ابن زبیر پیش مادر خود اسماء دختر ابوبکر صدیق رفت. وی به صد سالگی رسیده بود اما هوز یک دندانش نیفتاده و یک مویش سفید نشده بود و عقل و هوشش هم پا برجا بود» (مُرُوج الذهب و معادن الجواهر ج۲ ذیل «ابن الزبیر وأمه أسماء بنت أبی بکر»: ص۳۹۸)

ما به همین مقدار از روایات مورخین و محدثین مشهور بسنده می‌کنیم که نشان می‌دهد اسماء دختر ابوبکر و خواهر عائشه‌ ۲۷ سال قبل از هجرت متولد شده و در سال ۷۳هجری در سن ۱۰۰ سالگی فوت کرده است.

سوّم: رابطه‌ی سن عائشه‌ با خواهرش اسماء:

ابن عساکر می‌نویسد: «وکانت أخت عائشة لأبی‌ها قال ابن ابی الزناد وکانت أکبر من عائشة بعشر سنین: اسماء از جانب پدر، خواهر عائشه بود. ابن ابی زناد گفته که او ده سال از عائشه‌ بزرگ‌تر بود» (تاریخ مدینة دمشق ج۶۹ص۸)

ذهبی می‌نویسد: «وَکَانَتْ أَسَنَّ مِنْ عَائِشَةَ بِبِضْعَ عَشْرَةَ سَنَةً: اسماء تقریباً ده سال از عائشه‌ مسن‌تر بود» (سیر اعلام النبلاء۲/۲۸۸)

او همین موضوع را از ابن ابی الزناد نقل می‌کند: «قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بنُ أَبِی الزِّنَادِ: کَانَتْ أَسْمَاءُ أَکْبَرَ مِنْ عَائِشَةَ بِعَشْر: عبدالرحمن ابن ابی الزناد گفته که اسماء ده سال از عائشه‌ بزرگ‌تر بود» (سیر اعلام النبلاء۲/۲۸۹)

ابوالفداء ابن کثیر الدمشقی (متوفی۷۷۴هـ) می‌نویسد: «وهی أکبر من أختها عائشة بعشر سنین: [اسماء] از خواهرش عائشه‌ ده سال بزرگ‌تر بود» (البدایة و النهایة۸/۳۸۱)

حالا با توجه به موارد فوق اگر عائشه‌ در سال دوم هجری به خانه پیامبر رفته باشد: اسماء در سال دوم هجری ۲۹ سال سن داشته است و چون عائشه‌ ۱۰ سال از او کوچک‌تر بوده پس عائشه‌ در سال دوم هجری دختری ۱۹ساله بوده که با پیامبر ازدواج کرده است همچنین اگر سال ازدواج را ـ بنا به روایات دیگر ـ سوم یا چهارم هجری فرض کنیم سن عائشه‌ در هنگام ازدواج به ۲۰ یا ۲۱ سال می‌رسیده است. ما در اینجا سعی کردیم تا بر مبنای روایات مربوط به اسماء خواهر‌ ام المؤمنین عائشه‌ سن ازدواج ایشان را استخراج کنیم و تناقضات حاد میراث روایی و حدیثی را مشخص کنیم. 

مارا از مدیای مجازی متوانید دنبال بکنید