پاسخ:
در اسلام، کمک به نیازمندان یک واجب شرعی و اخلاقی است، نه صرفاً یک انتخاب شخصی. اسلام با تأکید بر عدالت اجتماعی و همبستگی میان مسلمانان، مسئولیت حمایت از فقرا و نیازمندان را بر عهده افراد توانمند قرار داده است.
در اسلام، کمک به نیازمندان و حمایت از آنها، بیانگر ایمان واقعی انسان است؛ از این‌رو، نباید به انجام کارهای خیر تنها به‌عنوان یک انتخاب شخصی نگریست. چراکه در اسلام، ارزش‌های بنیادی و قدرتمندی در زمینهٔ عدالت اجتماعی وجود دارد، مانند زکات و صدقه.
زکات یکی از ارکان مهم اسلام است و عبادتی اساسی به شمار می‌آید که بر پایهٔ بخشیدن بخشی از مال به نیازمندان انجام می‌شود. اما صدقه، بخششی داوطلبانه است که با نیت کمک به دیگران و جلب رضایت خداوند ارائه می‌گردد. برخلاف زکات که واجب است و احکام مشخصی دارد، صدقه کاملاً اختیاری بوده و می‌توان آن را در هر زمان و به هر مقدار پرداخت کرد. این اصول اخلاقی با هدف حفظ کرامت انسانِ نیازمند، کاهش فقر، و تضمین گردش سالم پول در جامعه وضع شده‌اند.
قرآن کریم با تأکید فراوان بر اهمیت کمک به نیازمندان، این امر را بخشی اساسی از اخلاق اسلامی می‌داند. از این‌رو، نیکوکاری و سخاوت مسلمان نسبت به نیازمندان نه تنها نشانهٔ انسان صالح بودن اوست، بلکه مستقیماً با اطاعت از فرمان قرآن مرتبط است؛ قرآنی که توجه ویژه‌ای به اقشار آسیب‌پذیر مانند فقرا، یتیمان، ستمدیدگان و گرفتاران دارد و حمایت از آنها را یک وظیفهٔ اساسی تلقی می‌کند.
در اینجا چند آیهٔ قرآنی مهم دربارهٔ مساعدة المحتاجين (کمک به نیازمندان) آورده شده است، که اهمیت این کار را در اسلام نشان می‌دهد:
_ ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ، وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ (البقرة 110)
ترجمه:
“و نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد (و با اين دو وسيله روح و جسم اجتماع خود را نيرومند سازيد و بدانيد) هر كار خيري براي خود از پيش ميفرستيد، آن را نزد خدا (در سراي ديگر) خواهيد يافت، خداوند به اعمال شما آگاه است”
در این آیه، زکات — که مقدار معیّنی از مال است و به نیازمندان داده می‌شود — در کنار نماز ذکر شده است، که این نشان‌دهندهٔ اهمیت آن به‌عنوان یکی از ارکان اسلام است.
_ ﴿الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ، وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ (البقرة 274)
ترجمه: “کسانی که مال خود را در شب و روز انفاق کنند نهان و آشکارا، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز (از حادثه آینده) بیمناک و (از امور گذشته) اندوهگین نخواهند گشت”
این آیه ارزش انفاق سخاوتمندانه را نمایان می‌سازد و مسلمانان را به پرداخت زکات واجب و صدقهٔ داوطلبانه چه پنهانی و چه آشکارا تشویق می‌کند.
_ ﴿أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ. فَذَٰلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ. وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ﴾ (الماعون 1–3)
ترجمه:
“آيا كسي كه روز جزا را پيوسته انكار ميكند مشاهده كردي ؟ او همان كسي است كه يتيم را با خشونت ميراند. و ديگران را به اطعام مسكين تشويق نميكند.”
این سوره کسانی را نکوهش می‌کند که نسبت به نیازمندان بی‌توجه‌اند یا با آنها بدرفتاری می‌کنند، و مهربانی با دیگران را با ایمان به خداوند مرتبط می‌داند؛ به‌گونه‌ای که بی‌توجهی به فقرا، نوعی انکار مسئولیت در برابر خداوند تلقی می‌شود.
﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا﴾ (النساء 75)
ترجمه:
“چرا در راه خدا و در راه مردان و زنان و كودكاني كه (به دست ستمگران) تضعيف شده اند پيكار نميكنيد؟، همان افراد (ستمديده اي) كه ميگويند خدايا ما را از اين شهر (مكه) كه اهلش ستمگرند بيرون ببر و براي ما از طرف خود سرپرست قرار بده. و از براي ما از طرف خود يار و ياوري تعيين فرما”
این آیه مؤمنان را به اتخاذ موضع فعال در حمایت و یاری مظلومان و مستضعفان فرا می‌خواند و این کار را مسئله‌ای والا و ضروری می‌داند.
_ ﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ، إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ ، وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾ (التوبة 103)
ترجمه: “از اموال آنها صدقه اي (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازي و پرورش دهي، و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاي تو مايه آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است”
این آیه نشان می‌دهد که صدقه مال دهنده و قلب او را پاک می‌کند، که این بُعد معنوی کمک به دیگران را برجسته می‌سازد.
تأکید بر سخاوت، مسئولیت اجتماعی و عدالت به طور عمیق در تعالیم اسلام ریشه دارد، و همین موضوع کمک به نیازمندان را همزمان به یک وظیفه اخلاقی و معنوی تبدیل می‌کند. قرآن این وظیفه را با ایمان، حسابرسی الهی و تزکیه نفس مرتبط می‌داند و تأکید می‌کند که مؤمن راستین نمی‌تواند در برابر رنج و درد دیگران بی‌تفاوت و بی‌تکاپو بماند.
