ایمان از دیدگاه فرق اسلامی (بخش دوم)

تعریف ایمان از دیدگاه مرجئه
ایمان از مقوله معرفت است ولی اختلاف در متعلق معرفت دارند، همه معرفت به خدا در تحقق ایمان را لازم می­دانند اما در معرفت به رسول و شناخت مصداق آن اختلاف نظر دارند، عده معرفت به خدا و رسول و شناخت مصداق آن را لازم می­دانند، اما عده دیگر معرفت به خدا و رسول را لازم می­دانند ولی شناخت مصداق آن را لازم نمی­دانند، اختلاف در معرفت به رسول وشناخت مصداق رسول دارند. عده­ی معرفت به رسول را وشناخت مصداق آن را لازم می­دانند اما عده­ی دیگر فقط معرفت به رسول را لازم می­دانند ولی شناخت مصداق رسول را لازم نمی­دانند. عده­ی دیگر می­گوید: علاوه بر معرفت خدا و رسول باید معرفت اجمالی به محتوی وحی هم داشته باشی.
گروه دیگری بنام نجاریه می­گوید: علاوه بر معرفت های فوق، معرفت به همه فرایض هم لازم است. لذا غیلان دمشقی می­گوید: معرفت فطری به خدا و رسول برای همه مردم هست لذا برای تحقق ایمان معرفت اکتسابی لازم است، معرفت فطری در تحقق ایمان کافی نیست.
در اینکه آیا علاوه بر معرفت تصدیق هم لازم است یا خیر؟ معرفت و تصدیق از یک مقوله است یا نه؟ مرجئه خیلی بحث نکردند، اما جهم ابن صفوان می­گوید: فقط معرفت لازم است ولی تصدیق لازم نیست، یعنی اگر یک فرد بگوید که من بر اساس ادله نسبت به خدا معرفت پیدا کردم ولی باور و تصدیق ندارم او مؤمن است، ولی اکثریت مرجئه معرفت را کافی نمی­دانند بلکه خشوع و خضوع حاکی از تصدیق را داخل در حقیقت ایمان می­دانند لذا اکثریت آنها علاوه بر معرفت تصدیق را هم لازم می­دانند.
آیا اقرار زبانی هم لازم است یا خیر؟
اکثریت مرجئه اقرار زبانی را داخل در مفهوم ایمان می­دانند، یعنی معرفت، تصدیق و اقرار زبانی را داخل در مفهوم ایمان می­دانند، آیه 14. سوره نحل را مورد استناد قرار می­دهند که طبق آن صرف معرفت به خداوند کافی نیست بلکه اقرار هم لازم است.
گروه کرامیه: در تحقق ماهیت ایمان اقرار کفایت می­کند، معرفت و تصدیق اصلا لازم نیست زیرا ایمان و کفر قابل جمع است.
آیا ایمان قابل افزایش و کاهش است؟ یا خیر؟
این بحث زمانی مطرح می­شود که عمل را در حقیقت و ماهیت ایمان داخل بدانیم اما اگر حقیقت ایمان را معرفت و تصدیق بدانیم ازدیاد و کاهش ایمان معنی ندارد، طبق نظریه مرجئه ایمان قابل ازدیاد و کاهش نیست.