دسترسی به سوالات و پاسخ‌های امتحانات منتشر شده غیررسمی

پرسش:

سلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته. من یک دانش‌آموز هستم که درس می‌خوانم و به خداوند متعال توکل دارم. اما بعضی اوقات سؤالات و پاسخ‌های امتحانات پیش از موعد درز پیدا می‌کنند. من به آن‌ها اعتماد نمی‌کنم، اما وقتی می‌فهمم که منتشر شده‌اند، به آن‌ها نگاه می‌کنم. یک بار شنیدم که نگاه کردن به این موارد از گناهان کبیره است و این کار جایز نیست و حرام است. از کاری که انجام داده‌ام بسیار ترسیدم و از خودم پرسیدم: آیا گناه بزرگی مرتکب شده‌ام که در حد گناهان کبیره باشد؟احساس کردم که دختر خوبی نیستم و اینکه خداوند متعال مرا مورد لطف خود قرار نخواهد داد، با اینکه نماز می‌خوانم و دعا می‌کنم. حکم کاری که انجام دادم چیست، با وجود اینکه به سؤالات لو رفته تکیه نکردم؟ نزدیک بود گریه کنم به‌خاطر چیزی که شنیدم و احساس کردم کار بسیار خطرناکی انجام داده‌ام که خداوند روزی مرا به خاطر آن مجازات خواهد کرد. بدنم از ترس لرزید، چون ذاتاً از کوچک‌ترین چیزها می‌ترسم و اعتماد به نفس پایینی دارم، و به‌محض اینکه آن حدیث را شنیدم، نزدیک بود از پا دربیایم. لطفاً مرا راهنمایی کنید، خداوند به شما برکت دهد.

پاسخ:

بر این خواهر گرامی لازم است که آرامش خود را حفظ کند و دل خود را با یاد خداوند آرام گرداند، همان‌گونه که قرآن می‌فرماید:

الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ

آنها كساني هستند كه ايمان آورده‏ اند و دلهايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است، آگاه باشيد با ياد خدا دلها آرامش مييابد!(رعد، آیه ۲۸)

و اگر همان‌گونه که خود گفته، اعتماد به نفسش ضعیف است، باید به رحمت الهی که خداوند آن را بر خود واجب کرده، اعتماد داشته باشد؛ چرا که درِ توبه را برای هر گناهکاری باز گذاشته است. خداوند در قرآن می‌فرماید:

وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ

هر گاه كساني كه به آيات ما ايمان دارند نزد تو آيند به آنها بگو: سلام بر شما، پروردگارتان رحمت را بر خود فرض كرده، هر كس از شما كار بدي از روي ناداني كند سپس توبه و اصلاح (و جبران) نمايد او آمرزنده مهربان است.
( انعام، آیه ۵۴)

پس آنچه که انجام داده‌اید اگر از نظر شرعی ناپسند یا حرام باشد جزو گناهان کبیره به‌حساب نمی‌آید. و ما این را نه برای کاستن از احساس گناه شما یا تبرئه‌ی کاملتان می‌گوییم، بلکه براساس انصاف و رحمت الهی چنین می‌گوییم، چنان‌که قرآن می‌فرماید:

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ

من هرگز نفس خويش را تبرئه نمي‏كنم كه نفس (سركش)، بسيار به بديها امر مي‏كند مگر آنچه را پروردگارم رحم كند، پروردگارم غفور و رحيم است.
(یوسف، آیه ۵۳)

زیرا اگر شما تلاش می‌کردید، ممکن بود این نگاه سطحی به سؤالات درز شده حتی به ارتقای سطح علمی شما کمک کند. اما همان‌طور که خودتان گفتید، شما به خداوند توکل کرده بودید، درس می‌خواندید و زحمت می‌کشیدید، و نگاه کردن به سؤالات صرفاً از روی کنجکاوی بود، نه به‌قصد تکیه بر آن‌ها برای موفقیت.

شما مانند کسانی نیستید که از روی تنبلی و بی‌تلاش، برای موفقیت به تقلب، فریب، و دزدیدن زحمات دیگران متوسل می‌شوند. بلکه نیت و تلاش شما ارزشمند است، و خداوند نیت پاک و عمل را از هم تمییز می‌دهد.

حرمت این کار (نگاه کردن به سؤالات لو رفته) به دلایلی بازمی‌گردد که مهم‌ترین آن‌ها این است که فرد ممکن است با این کار نمره یا مدرکی دریافت کند که حق واقعی او نیست؛ چون تلاش لازم را برای آن انجام نداده است. این مسئله باعث ظلم در حق دانش‌آموزان کوشا و پرتلاشی می‌شود که شبانه‌روز زحمت کشیده‌اند، ولی در نهایت با افرادی تنبل و متکی بر تقلب در یک سطح قرار می‌گیرند.

این همان چیزی است که قرآن درباره‌اش فرموده:

لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا وَيُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا فَلَا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

گمان مبر آنها كه از اعمال (زشت) خود خوشحال مي‏شوند و دوست دارند در برابر كار (نيكي) كه انجام نداده‏ اند مورد ستايش قرار گيرند از عذاب (الهي) بركنارند، (بلكه) براي آنها عذاب دردناكي است.
(آل‌عمران، آیه ۱۸۸)

اما در هر صورت، چه نگاه شما به این سؤالات از روی کنجکاوی بوده باشد و چه از روی کوتاهی در درس خواندن، نباید از رحمت الهی ناامید شوید. بلکه باید به دستور و وعده‌ی خدای مهربان اعتماد کنید:

قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

«بگو: اي بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‏ ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مي‏آمرزد” (زمر، آیه ۵۳)

و حتی گناهان بزرگ نیز تا زمانی که مؤمن بر انجام آن‌ها اصرار نورزد و بر گناه پایدار نماند در دایره‌ی آمرزش الهی قرار می‌گیرند؛ چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید:

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ

“و آنها كه وقتي مرتكب عمل زشتي شوند، يا به خود ستم كنند به ياد خدا مي‏افتند، و براي گناهان خود طلب آمرزش مي‏كنند – و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ – و بر گناه، اصرار نمي‏ورزند، با اينكه مي‏دانند”
(آل‌عمران، آیه ۱۳۵)

همچنین باید به عدالت خداوند ایمان داشت، چرا که او هیچ‌گاه به مردم ستم نمی‌کند. حتی اگر نمرات یا مدارک ظاهری بین کسی که تلاش کرده و کسی که تقلب کرده برابر باشد، نزد خداوند متعال برابر نخواهند بود. و بی‌تردید، کسانی که زحمت کشیده‌اند، پاداش خود را خواهند یافت؛ چه در دنیا و چه در آخرت، چنان‌که می‌فرماید:

قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ

“بگو: آیا کسانی که می‌دانند، با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندانند که متذکر می‌شوند.”
( زمر، آیه ۹)

و در پایان:

اگر خواهر پرسشگر گرامی می‌خواهد از این احساس گناه رها شود، باید به کتاب خداوند متعال مراجعه کرده و راهکارهای رهایی از گناه و جبران آن را دنبال کند. این راه‌ها در سه گام پیاپی خلاصه شده‌اند:

1. اعتراف به گناه
   همان‌گونه که خداوند می‌فرماید:

وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

و گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف کردند، کار خوب را با کار بد آمیختند؛ امید است که خداوند توبه‌شان را بپذیرد، همانا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است. (توبه، آیه ۱۰۲)

2. افزایش صدقه و استغفار
   زیرا خداوند پس از ذکر اعتراف به گناه فرمود:

أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

“آيا نمي‏دانند كه تنها خداوند توبه را از بندگانش مي‏پذيرد و صدقات را مي‏گيرد و خداوند توبه پذير و مهربان است”
(توبه، آیه ۱۰۴)

3. انجام اعمال صالح در آینده
   چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید:

وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

بگو عمل كنيد، خداوند و فرستاده او و مؤ منان اعمال شما را مي‏بينند و به زودي به سوي كسي باز مي‏گرديد كه پنهان و آشكار را مي‏داند و شما را به آنچه عمل مي‏كرديد خبر مي‏دهد.
(توبه، آیه ۱۰۵)