پرسش
سلام استاد عزیز. مقصود از این آیه‌ی الهی چیست: « آيا از آن كس كه در آسمان است ايمن شده ايد كه شما را در زمين فرو برد پس بناگاه به تپيدن افتد (ملک/۱۶)
مقصود از «آن کس که در آسمان است» چیست؟ و چگونه میان این تعبیر و این حقیقت که خداوند تعالی در آسمان نیست ـ چنان‌که برخی می‌پندارند ـ جمع کنیم؟
پاسخ
علیکم السلام
نخست به تفسیر آیه می‌پردازیم، سپس معنای «آن کس که در آسمان است» را روشن می‌کنیم و سازگاری آن را با تنزیه خداوند تعالی از داشتن مکان بیان خواهیم کرد.
اوّل: متن آیه
خدای متعال می‌فرماید:
أَأَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ
ترجمه:
« آيا از آن كس كه در آسمان است ايمن شده ايد كه شما را در زمين فرو برد پس بناگاه به تپيدن افتد (ملک: ۱۶)
دوم: در معنای سخن خداوند تعالی “کسی که در آسمان است”
یعنی: آیا شما در امان هستید از اینکه آن‌که در آسمان است، شما را در زمین فرو برد؟ و آنگاه زمین را می‌بینید که می‌لرزد و دچار اضطراب می‌شود.
و «کسی که در آسمان است» همان خدای متعال است؛ چنان‌که او به قدرت و علم خود در هر جا حضور دارد. واژهٔ «سماء» از ریشهٔ «سُموّ» به‌معنای بلندی و برتری است، و «سماءِ هر چیز» یعنی بالاترین بخش آن. بنابراین، مقصود از «کسی که در آسمان است» یعنی «آن‌که در برتری و والاییِ خود است». هیچ چیزی از او پنهان نمی‌ماند. پس هنگامی که می‌گوییم «خدا در آسمان است»، هدف تعیین مکان برای خدا نیست، بلکه بیانگر علو و عظمت اوست. همان‌گونه که آیات زیر نیز بر این معنا دلالت دارند:
﴿وَهُوَ اللَّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَفِي الْأَرْضِ يَعْلَمُ سِرَّكُمْ وَجَهْرَكُمْ وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُونَ ﴾ [الأنعام: 3]
ترجمه:
او است خداوند در آسمانها و در زمين، پنهان و آشكار شما را ميداند و از آنچه (انجام ميدهيد و) به دست ميآوريد با خبر است.
﴿وَهُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلَهٌ وَفِي الْأَرْضِ إِلَهٌ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ﴾ [الزخرف: 84]
ترجمه:
او كسي است كه در آسمان معبود است و در زمين معبود و او حكيم و عليم است.
﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ. لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴾ [الحديد: 4-5]
ترجمه:او كسي است كه آسمانها و زمين را در شش روز (شش دوران) آفريد، سپس بر تخت قدرت قرار گرفت (و به تدبير جهان پرداخت) آنچه را در زمين فرومي رود ميداند و آنچه را از آن خارج ميشود، و آنچه از آسمان نازل ميگردد و آنچه به آسمان بالا ميرود، و او با شماست هر جا كه باشيد و خداوند نسبت به آنچه انجام ميدهيد بيناست.
خدای متعال منزّه است از اینکه در مکانی محدود شود یا چیزی او را دربر گیرد؛ زیرا او مخلوق نیست تا به وسیلهٔ مخلوق محدود گردد، و آفریدگاری بزرگ‌تر از او نیست تا او را محدود کند. خدای متعال فرموده است:
﴿لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ﴾ [الشورى: 11]
ترجمه:
همانند او چيزي نيست، و او شنوا و بينا است
پس آسمان جایگاهی نیست که خداوند در آن محدود شود، بلکه مقصود بلندی، سلطه و رفعت است. بنابراین آیه بدین معنا نیست که خداوند «در آسمان ساکن است»، بلکه به این معناست که او بر آفریدگان خود برتر و والاتر است، از آنان جداست، و بر عرش خود استیلا دارد؛ استیلایی که شایستهٔ جلال اوست.
