آیا نماز استخاره به این معناست که از خداوند بخواهیم به ما نشان دهد که فلان کار برای ما خیر است یا شر، بر اساس تصمیمی که می‌گیریم؟ و آیا این موضوع در علم الهی است؟
سپس اینکه من در خود عبارت دعای استخاره مشکل دارم، به‌ویژه در آن بخشی که گفته می‌شود:
«اللهم إن كنت تعلم أن هذا الأمر خير لي في ديني ودنياي …»
(خدایا، اگر می‌دانی که این کار برای من در دین و دنیایم خیر است…)
چگونه می‌شود گفت: «اگر می‌دانی»؟!!
وقتی که به نماز استخاره و دعا روی می‌آوردم، این بخش را به این صورت نمی‌گفتم، چون احساس می‌کردم در آن اشکالی وجود دارد!
بعداً که در سایت محترم شما جست‌وجو کردم، دیدم همان عبارت “اللهم إن كنت تعلم” آمده است!
آیا واقعاً نماز استخاره و دعایی که می‌خوانیم یک دروغ است؟ و واقعیت برخلاف چیزی‌ست که به ما آموخته‌اند؟
با تشکر پیشاپیش.
پاسخ:
نماز استخاره یک عبادت مشروع است که هدف آن یاری جستن از خداوند با تکیه بر علم و قدرت او برای رسیدن به خیر و موفقیت در کاری‌ست که انسان تصمیم دارد انجام دهد.
این عبادت به‌طور مستقیم در قرآن کریم نیامده، اما روح و مفهوم آن با آموزه‌های قرآن هماهنگ است. برخی آیات می‌توانند در این زمینه الهام‌بخش باشند، مانند آیه‌ای که می‌فرماید:
﴿ يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾ [البقرة: 153]
“اي افراد با ايمان از صبر (و استقامت) و نماز (در برابر حوادث سخت زندگي) كمك بگيريد (زيرا) خداوند با صابران است”
این دعا (نماز استخاره) در کتب حدیث نیز ذکر شده و به پیامبر گرامی ما منسوب است، اما این نسبت به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از درجه اطمینان قطعی برخوردار نیست و بیشتر ظنی است؛ یعنی هیچ‌کس نمی‌تواند با قطعیت کامل صحت انتساب آن به پیامبر را ثابت کند.
با این حال، آیه قبلی (که درباره مشورت و توکل بر خدا بود) اعتماد بیشتری به این احادیث می‌بخشد و به آنها اعتبار بیشتری می‌دهد.
این دعا (نماز استخاره) هیچ چیزی در آن نیست که با اصول اسلام یا تعالیم و ارزش‌های آن در تضاد باشد. بنابراین، هر مسلمانی می‌تواند آن را به جای آورد و از خداوند متعال برای برآورده شدن خواسته‌هایش استعانت جوید.
زیرا استعانت با نماز برای رفع نیازها در کتاب خداوند ذکر شده است، مانند آیات:
سوره بقره، آیه 45:
وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ
و از صبر و نماز یاری بجویید، و این کار برای فروتنان بسیار بزرگ است.
سوره بقره، آیه 153:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از صبر و نماز یاری بجویید، همانا خداوند با صابران است.
در مورد دعایی که گفته می‌شود:
«اللهم إن كنت تعلم أن هذا الأمر خير لي في ديني ودنياي …»
عبارت «إن كنت تعلم» به معنای شرط گذاشتن برای خداوند یا شک در علم او نیست، بلکه این یک شیوه ادبی دعا است که نشان‌دهنده ادب و تواضع در برابر خداست.
شرط گذاشتن در اینجا به معنای ادب و ملاطفت است، نه شک به علم خداوند.
بلکه این عبارت بیان می‌کند که خداوند عالم است و ما ناآگاهیم، و به همین دلیل، تصمیم را به خداوند واگذار می‌کنیم.
استعانت جستن از خداوند متعال، بخش بنیادی و اساسی از عقیده مسلمان است، همان‌طور که در آیه شریفه آمده است:
﴿إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴾
(سوره فاتحه، آیه ۵)
یعنی: «تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم.»
اشتباهی که برخی افراد هنگام نماز استخاره مرتکب می‌شوند این است که انتظار دارند نشانه‌ای (مثل رؤیا یا الهام) از خداوند دریافت کنند که به آنها بگوید آیا در تصمیمشان پیش بروند یا از آن منصرف شوند، و این اشتباهی واضح است.
صحیح این است که انسان پس از اینکه تصمیم گرفت کاری حلال را انجام دهد، نماز استخاره را به جا آورد و سپس با استعانت از خداوند در انجام آن کار قدم بردارد، منتظر نشانه خاصی نباشد.
زیرا خداوند می‌فرماید:
﴿فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴾ [آل عمران: 159]
“و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو، پراكنده ميشدند. پس آنها را ببخش و براي آنها آمرزش بطلب! و در كارها، با آنها مشورت كن! اما هنگامي كه تصميم گرفتي، (قاطع باش! و) بر خدا توكل كن! زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد.”
خلاصه:
استخاره یعنی اینکه مسلمان کار خود را به خدا واگذار کند و از پروردگارش بخواهد که خیر را در آنچه پیش رو دارد برایش انتخاب کند.
ما از خدا نمی‌خواهیم که غیب را به ما نشان دهد، بلکه از او می‌طلبیم که ما را در تصمیمی که خیر است موفق بدارد.
عبارت «إن كنت تعلم» شرطی برای خداوند نیست، بلکه یک شیوه‌ی ادبی در دعا و نشانه ادب و تواضع در برابر خداست.
این شرط، ادب و ملاطفت است، نه شک به علم خدا.
همچنین عبارت «إن كنت تعلم» به معنای شک نیست، بلکه اعتراف به علم خداوند است در مقابل نادانی ما، و معنای کلی آن سپردن و تفویض امر به خداوند است.
قالب دعایی که در حدیث آمده، از نظر معنا درست و در صحیح بخاری و منابع معتبر دیگر نقل شده است، و تغییر دادن آن به خاطر ترس از عبارت «إن كنت تعلم» لازم نیست؛ بلکه بهترین کار پایبندی به متن اصلی همان‌طور که آمده است می‌باشد.
استخاره دروغ نیست، بلکه یک عبادت است که ریشه آن در کتاب خداوند متعال وجود دارد و معنای آن سپردن و تسلیم امر به خداوند دانا و حکیم است.
