سوال:
ما می‌دانیم که خداوند متعال غذای اهل کتاب را برای ما حلال کرده است، همان‌طور که در کلام خود فرموده است:
﴿الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ ﴾ [المائدة 5]
“امروز چيزهاي پاكيزه براي شما حلال شد و (همچنين) غذاي اهل كتاب براي شما حلال است و غذاي شما براي آنها حلال ميباشد…”
پس چگونه می‌توانیم بین این آیه و آن آیه‌ای که می‌گوید:
﴿وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ، وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ، وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ ﴾ [الأنعام 121]
“و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده نخوريد و اين كار گناه است، و شياطين به دوستان خود مطالبي مخفيانه القا ميكنند تا با شما به مجادله برخيزند و اگر از آنها اطاعت كنيد شما هم مشرك خواهيد بود!”
پس منظور از “ذکر نام خدا بر آن” چیست؟ آیا همان طور که می‌دانیم، گفتن «بسم الله» و «الله‌اکبر» هنگام ذبح است؟ زیرا آیات قبل از آن اشاره‌ای به ذبح نمی‌کنند، چرا که خداوند متعال پیش‌تر می‌فرماید:
﴿وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ﴾ [الأنعام 119]
“چرا از چيزهائي نميخوريد كه اسم خدا بر آنها برده شده در حالي كه (خداوند) آنچه را بر شما حرام بوده بيان كرده است، مگر اينكه ناچار باشيد (كه در اين صورت خوردن از گوشت چنان حيواناتي جائز است) و بسياري از مردم (ديگران را) به خاطر هوي و هوس و بيدانشي گمراه ميسازند و پروردگار تو تجاوزكاران را بهتر ميشناسد.”
خداوند متعال بیان کرده است که آنچه را بر ما حرام کرده، برای ما به تفصیل شرح داده است، و ما می‌دانیم که اهل کتاب هنگام ذبح نام خدا را نمی‌برند. لطفاً این موضوع را برایم روشن کنید. با تشکر فراوان از شما.
پاسخ:
هیچ دلیلی وجود ندارد که خوردن گوشت حیوانی که بدون نام بردن خدا ذبح شده، حرام باشد، مگر اینکه آن حیوان برای غیر خدا ذبح شده باشد، یعنی حیوانی که هنگام ذبح نام غیر خدا بر آن برده شده باشد.
در چهار آیه‌ای که در آنها حکم خوراک‌های حیوانی ممنوع بیان شده است [بقره ۱۷۳، مائده ۳، انعام ۱۴۵، نحل ۱۱۵]، ذکری از «ذبیحه‌ای که نام خدا بر آن برده نشده» نشده است.
و اگر نام بردن (تسمیه) شرط واجب بود، به وضوح در این آیات که همان محرّمات را تکرار کرده‌اند ذکر می‌شد. نام بردن فقط شرط خاص در قربانی‌های عید قربان است، همان‌طور که در آیات [حج ۲۸، ۳۴–۳] آمده است.
با وجود وضوح آیات، این آیه [انعام ۱۲۱] در بسیاری از کتاب‌های تفسیر و فقه به‌اشتباه فهمیده شده است، به‌گونه‌ای که گویا حیوانی که بدون نام بردن (تسمیه) ذبح شود، حرام است، در حالی که این نتیجه‌گیری بر اساس اشتباه بزرگی در قواعد زبان عربی استوار است.
برخی گمان کرده‌اند که جمله «وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ» به جمله قبل آن وابسته است، اما حقیقت این است که جمله اول «وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ» یک جمله انشائی فعلی است، در حالی که جمله «وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ» جمله‌ای اسمی خبری است، و بر اساس قواعد نحو، نمی‌توان این دو جمله را به هم مرتبط (عطف) کرد.
بنابراین، جمله «وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ» نقش حال را برای جمله اول دارد، یعنی نهی از خوردن مشروط بر این است که ذبیحه فسق باشد، یعنی ممکن است برای غیر خدا ذبح شده باشد.
و این مطلب را آیه انعام ۱۴۵ تأیید می‌کند که فسق را اینگونه تفسیر کرده است: «آنچه برای غیر خدا ذبح شده است»، و در آن آیه به ذبیحه‌هایی که بدون تسمیه ذبح می‌شوند اشاره‌ای نشده است.
همچنین، گفتار در آیه «وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ» نشان می‌دهد که مسئله ترک نام بردن (تسمیه) نیست، بلکه مربوط به ذبح حیوان برای غیر خدا است، که شرک محسوب می‌شود، یعنی دادن حق الوهیت به غیر خدا.
همچنین حدیث مشهوری در این زمینه وجود دارد که گروهی از صحابه نقل کرده‌اند: آنها گفتند: «ای رسول خدا، گروهی گوشت برای ما می‌آورند، نمی‌دانیم آیا نام خدا بر آن برده شده یا نه؟ آیا آن را بخوریم؟» پیامبر ﷺ فرمود: “شما نام ببرید و بخورید.”
هیچ غذایی که برای اقوام پیشین حلال بوده باشد، بعداً قرآن آن را حرام نکرده است، زیرا قرآن آنچه را پیش از خود بوده با همان حکم یا حکم بهتر نسخ می‌کند [بقره ۱۰۶].
خداوند متعال برخی از غذاهایی را که در اصل برای یهودیان حلال بود، به عنوان کیفر بعضی از گناهانشان حرام کرده است [نساء ۱۶۰-۱۶۱، انعام ۱۴۶]. علاوه بر این، شکار ماهی در روز شنبه بر آنان حرام شده است [اعراف ۱۶۳، بقره ۶۵-۶۶].
و با بعثت عیسی علیه‌السلام به عنوان پیامبر، برخی از غذاهای پاکیزه‌ای که قبلاً به عنوان کیفر بر یهودیان حرام شده بود، برای آنان حلال گردید [آل عمران ۵۰].
سپس با بعثت خاتم انبیاء محمد ﷺ اعلام شد که تمام غذاهای پاکیزه‌ای که قبلاً به عنوان کیفر حرام شده بودند، حلال گردیده‌اند [اعراف ۱۵۷]، و محرّمات محدود به چهار آیه شده‌اند [بقره ۱۷۳، مائده ۳، انعام ۱۴۵، نحل ۱۱۵].
و به این ترتیب، دیگر تفاوتی در حلال و حرام میان غذای ما و غذای اهل کتاب پیش از ما باقی نمانده است، بنابراین غذای آنها برای ما حلال شده و غذای ما برای آنها حلال است.
