سوال:
چند سال پیش به دلیل شکست در کسب‌و‌کارم ورشکست شدم و بدهی‌هایی پراکنده از کارت‌های اعتباری، وام‌ها و غیره بر گردنم ماند. این بدهی‌ها در ابتدا متعلق به بانک بودند، اما بانک آن‌ها را با مبلغی کمتر از اصل بدهی به شرکت‌های وصول مطالبات (شرکت‌های مدیریت دارایی) فروخت. به عنوان مثال:
من بدهی‌ای به مبلغ ده هزار لیره بابت یک کارت اعتباری داشتم. بانک این بدهی را به یکی از شرکت‌ها به مبلغ دو هزار لیره فروخت. سپس آن شرکت به من پیشنهاد داد که با پرداخت سه هزار لیره، بدهی به‌طور کامل تسویه شود. اگر این مبلغ را پرداخت کنم، بدهی به‌طور کامل از بین می‌رود.
اگر مبلغی را که شرکت درخواست می‌کند بپردازم، آیا ذمّه‌ام در برابر خداوند از مبلغ باقی‌مانده (هفت هزار لیره) بری می‌شود، یا اینکه باید آن را نیز پرداخت کنم، چون اصل بدهی است؟
جواب:
اگر بانک، بدهی را در مقابل مبلغی معین به شرکت دیگری بفروشد، حق مطالبه به آن شرکت منتقل می‌شود و بانک از باقی‌مانده‌ی مبلغ صرف‌نظر می‌کند. با انتقال بدهی به آن شرکت، این شرکت تنها طلبکار شرعی محسوب می‌شود، و حق دارد هر مقدار از مبلغ را که بخواهد از تو مطالبه کند، به شرطی که از اصل بدهی تجاوز نکند.
بر این اساس، اگر با شرکت به پرداخت سه هزار لیره توافق کنی و شرکت نیز این مبلغ را به عنوان بری‌الذمه شدن تو بپذیرد، در این صورت از نظر شرعی، تو بدهی‌ات را ادا کرده‌ای و پرداخت مبلغ بیشتری بر تو واجب نیست، و در اسقاط مبلغ باقی‌مانده گناهی بر تو نیست، چرا که طلبکار جدید از آن صرف‌نظر کرده است.
و اصل بر این است که صاحب حق می‌تواند حق خود یا بخشی از آن را ببخشد، و قرآن کریم به طلبکاران توصیه کرده است که به مدیون تنگدست مهلت دهند تا بتواند بدهی‌اش را پرداخت کند، ولی بخشش کل یا بخشی از بدهی را به منزله صدقه‌ای بر مدیون دانسته است. خداوند متعال می‌فرماید:
﴿وَإِنْ كَانَ (المدين) ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ، وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ [البقرة: 280]
“و اگر [وامدار] تنگدست بود، مهلتى بايد، تا گشايشى يابد، و اگر بدانيد، بخشيدن آن برايتان بهتر است”
