پناه بردن به خداوند متعال از عذاب قبر و فتنهٔ مسیح دجّال

پرسش:

حکم گفتن این دعا بعد از تشهّد پایانی نماز چیست:
«اللهم إنی أعوذ بک من عذاب جهنم، و من عذاب القبر، و من فتنة المحیا و الممات، و من شرّ فتنة المسیح الدجّال»؟
در حالی که برخی می‌گویند وجود مسیح دجّال قطعی نیست و در قرآن کریم نیز نامی از او برده نشده است.

پاسخ:

در روایتی که از ابوهریره نقل شده، آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
«هرگاه یکی از شما تشهّد را خواند، باید از چهار چیز به خداوند پناه ببرد و بگوید:
اللهم إنی أعوذ بک من عذاب جهنم، و من عذاب القبر، و من فتنة المحیا و الممات، و من شرّ فتنة المسیح الدجّال.»

دعاکردن پس از تشهّد در آخرین نشست نماز کاملاً جایز است؛ زیرا سنت الهی بر این است که اعمال صالح با دعا به پایان برسند. نمازگزار نیز می‌تواند هر خواسته‌ای را بعد از تشهّد از خداوند بخواهد، به‌ویژه دعاهایی که در قرآن کریم آموزش داده شده‌اند و از بالاترین ارزش برخوردارند.

اما دربارهٔ دعای خاصی که در این حدیث آمده است، نکاتی وجود دارد. برخی از بخش‌های این دعا – مانند پناه بردن از عذاب جهنم و از فتنه‌های زندگی و مرگ – با آموزه‌های قرآن سازگار است و مشکلی ندارد. امّا دو بخش دیگر آن، یعنی «عذاب قبر» و «فتنهٔ مسیح دجّال»، در قرآن تأیید نشده‌اند. نه تنها دلیلی روشن بر وجود عذاب قبر و دجّال در قرآن دیده نمی‌شود، بلکه مجموعهٔ آیاتی که به مرگ، برزخ، قیامت و امتحان‌های آخرالزمان مربوط‌اند، برخلاف این دو عقیده هستند و وجود چنین مفاهیمی را نفی می‌کنند.

نکتهٔ مهم این است که یک حدیث واحد ممکن است شامل بخش‌های درست و نادرست باشد، حتی اگر محدّثان سند آن را صحیح دانسته باشند. معیار نهایی درستی حدیث، مطابقت آن با قرآن است. هرگاه محتوای حدیث بر قرآن عرضه شود، بخش‌هایی که با تعالیم قطعی قرآن هماهنگ‌اند پذیرفته می‌شوند و بخش‌هایی که با آن در تعارض باشند، مردود خواهند بود.