پرسش:
بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب که میفرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾
گفته میشود از بخش آغازین آیه جداست. آیا این آیه به پنج تنِ اصحاب کِساء اشاره دارد؟ و اگر چنین است، چرا این آیه در میان آیاتی قرار گرفته که درباره همسران پیامبر سخن میگویند؟
پاسخ:
این آیه از سیاق خود جدا نیست، بلکه بخشی از همان سیاق واحد است. دلیل تغییر ضمیر از مؤنث («عنکنّ») به مذکر («عنکم») یکی از این دو حالت است:
یا به این دلیل که پیامبر (ص) نیز همراه آنان داخل خطاب شده است (و او مذکر است)، و مطابق عرف زبان عربی، ضمیر به صورت مذکر میآید.
یا به این سبب که واژه «أهل البیت» هم برای مذکر و هم برای مؤنث به کار میرود، و در جمع، بازگشت ضمیر به مذکر که اصل است، صورت میگیرد.
بیشتر شیعیان ادعا میکنند که واژه «أهل البیت» در این آیه تنها به علی بن ابیطالب، فاطمه، حسن و حسین رضیالله عنهم محدود میشود.
اما حقیقت آن است که این آیه اساساً هیچ ارتباطی با علی و فرزندانش ندارد؛ زیرا درباره همسران پیامبر (ص) و وظایف آنان در ابلاغ کتاب و حکمت سخن میگوید. سیاق آیات چنین است:
“ای همسران پیامبر، شما مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید اگر تقوا پیشه کنید. پس در گفتار نرمی نکنید تا آن که در دلش بیماری است طمع ورزد، و سخنی شایسته بگویید. و در خانههایتان قرار گیرید و مانند جاهلیت نخستین خودنمایی نکنید، و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید. همانا خدا میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و شما را پاکیزه گرداند، پاکیزه گرداندنی کامل. و آنچه در خانههایتان از آیات خدا و حکمت تلاوت میشود یاد کنید، همانا خداوند لطیف و آگاه است” (احزاب: ۳۲–۳۴)
برای باطل کردن دلالت آیه بر همسران پیامبر، ناچار شدند احادیثی جعل کنند تا این دلالت را در ذهن پیروان از بین ببرند؛ از جمله حدیث کِساء که در کتابهای شیعه و اهلسنت هر دو نقل شده است. این حدیث در «مسند احمد» چنین آمده است:
محمد بن مصعب از اوزاعی، از شداد ابوعمار روایت میکند که گفت: نزد واثله بن اسقع رفتم و گروهی نزد او بودند. آنان از علی سخن گفتند و چون رفتند، واثله به من گفت: آیا تو را از آنچه از رسول خدا (ص) دیدهام خبر ندهم؟ گفتم: بله. گفت: نزد فاطمه رضیالله عنها رفتم و از علی پرسیدم. گفت: به سوی رسول خدا (ص) رفته است. نشستم و منتظر ماندم تا رسول خدا آمد در حالی که علی و حسن و حسین رضیالله عنهم همراهش بودند و دست هر یک را گرفته بود. وارد شد، علی و فاطمه را نزدیک خود نشاند و حسن و حسین را هر یک بر ران خود نشاند، سپس جامهاش ـ یا فرمود: کِساء ـ را بر آنان افکند و این آیه را تلاوت کرد:
﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾
و فرمود: “خدایا، اینان اهلبیت مناند، و اهلبیت من سزاوارترند”
به راحتی میتوان دریافت که این روایت با ظاهر صریح آیه کریمه ناسازگار است. با این حال، این روایت نزد شیعیان اساس تعریف «اهلبیت» شمرده میشود؛ بهگونهای که با استناد به آن، همسران پیامبر را از شمول آیه خارج میکنند، با وجود آن که آیه به صراحت درباره آنان است، و آن را تنها به علی و فرزندانش محدود میسازند، در حالی که نامی از آنان در آیه نیامده است.
اما جمهور اهل سنت میگویند که آیه بر اساس سیاق، درباره همسران پیامبر است، ولی با توجه به حدیث کِساء، علی و فرزندانش را نیز در بر میگیرد؛ و این بر پایه جایز دانستن تخصیص یا استدراک حدیث بر قرآن نزد آنان است. و این، همانگونه که میبینید، خطایی آشکار است؛ زیرا چگونه ممکن است پیامبر، همسران خود را از عنوان «اهلبیت» خارج کند، در حالی که قرآن بهصراحت آنان را داخل در این عنوان میداند، افزون بر عرف زبانی که اهل بیت را همسران مرد و کسانی که با او در خانه زندگی میکنند، از جمله فرزندانش، میشمارد.
