مراحل نفس (1)
در قرآن راجع به مراحل نفس بحث شده است. مرحله، ایستگاهای سر راه رسیدن به هدف می باشد. در تصوف، نفس هفت مرحله دارد: نفس عماره، نفس لوامه، نفس ملهمه، نفس مطمئنه، نفس راضیه، نفس مرضیه، و نفس کامله. برای تمام نفسها به جز نفس کامله از قرآن کریم دلیل آورده می شود؛ در صورتی که در قرآن از مراحل نفس بحثی نشده. حال با کتابی از نشریات آلتین اوک موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم:
در کتاب می گوید، ” رشد معنوی نفس به شکلهای مختلف تصنیف شده. برخی سه تایی، برخی پنج تایی، برخی هفت تایی تصنیف کرده اند. عماره، لوامه، ملهمه، مطمئنه، راضیه، مرضیه و کامله.”
اینها ادعاهای بی دلیل هستند. رشد نفس معنوی را کسی جز خداوند نمی تواند ارزیابی کند. از شیخی که ادعا می کند می تواند مراحل رشد نفس یک منافق را تعییین کند چه انتظاری می توان داشت؟
در قرآن، می فرماید که پیامبر(ص) نیز منافقون را نمی شناخت.
“برخی از اعراب صحرا نشین در اطرافتان منافق هستند. برخی اهل مدینه هم حسابی به منافق بودن عادت کرده اند. تو آنها را نمی شناسی. به آنها دو دفعه عذاب خواهیم داد؛ وبعد آنها به عذاب بزرگ باز گردانیده می شوند. (سورۀ توبه 9/101)
پیامبر(ص) از برخی افراد خوشش می آمد. آیا اگر می دانست که آنها منافقند از آنها خوشش می آمد؟
“وقتی منافقان را می بینی از ظاهر آنها خوشت می آید.اگر صحبت کنند حرفهایشان را گوش می دهی. آنها مانند هیزمهای چیده شده می مانند. هر فریادی را که بیاید بر آنها می پندارند. در اصل آنها دشمن هستند. از انها دوری کنید. خداوند آنها را نابود کند، چگونه می چرخانند.” (منافقون 63/4)
حال به مسائل مربوط به مراحل نفس می پردازیم:
نفس عماره، نفسی است که به انجام کارهای گناه و منکر فرمان می دهد.
سورۀ یوسف 12/53 به این بخش از نفس اشاره دارد. در این آیه راجع به سخنان حضرت یوسف، در مورد نفس خود خبر می دهد.
“من نفس خود را تبرئه نمىكنم چرا كه نفس قطعا به بدى امر مىكند مگر كسى را كه خدا رحم كند زيرا پروردگار من آمرزنده مهربان است”. (یوسف 12/53)
نفس عماره در هرانسان وجود دارد. از نظر آیه نفس یوسف پیامبر نفس عماره داشته است. در اصل اگر انسان میل به گناه نداشته باشد، فرار از آن چه مفهومی دارد.
متن آیه نیز بسیار مهم است. در آیه، نفس انسان را مرتبا به بدی امرمی کند، جملۀ اسمیه است. در عربی جملۀ اسمیه نشانۀ ثبات و ادامه است. یعنی جملۀ اسمیه محدود به زمان خاصی نمی باشد.
“انَّ” در ابتدای آیه و لام تاکید تمام شبهاتی که راجع به این موضوع می توان مطرح کرد را از میان برمی دارد. یعنی نفس عماره دائما به بدی امر می کند و خواهد کرد.
دومین مرحلۀ نفس، نفس لوامه
کتاب راجه به این موضوع چنین بیان می کند، نفس لوامه: برخی از اوقات نسبت به گناه و عمل بد احساس پشیمانی به وجود می آید. و نفسی که صاحبش را به خاطر فعل منکر که انجام داده به سمت توبه سوق دهد ، نفس لوامه می گویند. نام این نفس را از کلمۀ “لوامه” در قرآن به معنی “پشیمان” از سوره القیامت 75/2 گرفته شده است.
برخی اوقات انسان تحت تاثیر نفسش قرار گرفته و دچار خطا و اشتباه می شود. اگر دائما احساس پشیمانی کند، این پشیمانی مورد پسند خداوند قرار می گیرد. خداوند در این باره چنین می فرماید:
نه! قسم می خورم به روز رستاخیز.
نه! نه! به نفسی که خود را سرزنش می کند قسم می خورم.(نفس لوامه)
آیا انسان اینگونه حساب می کند که، استخوانهای او را نمی توان جمع کرد و شمرد؟
همچین جمع می کنیم که حتی انگشتانتان را هم به شکل قبل درآوریم ما توان این را داریم.(سوره قیامت 75/1-4)
سلام علیکم
ایا برای توبه کردن باید گناهی را در نظر بگیریم یا نه همین جوری توبه و استغفار کنیم؟
وعلیکم السلام
چون باید از ارتکاب گناه
پشیمان شویم، باید آن را در نظر گرفت. اما اگر کلا یک استغفار خواهیم کرد، لازم نیست گناه را نک نک در نظر بگیریم
سلام علیکم آیا گناه همین ها است که در متون آمده یا مراحل سخت تر هم دارد؟ آیا برای اینکه شاید واجباتمان را کامل انجام ندادیم یا به طور کامل محرمات را ترک نکرده ایم و در واقع حق بندگی را ادا نکرده ایم باید استغفار کنیم؟
وعلیکم السلام
در واقع گناه که می گوییم در اصل
همین است.